رخدادهای طبیعی بزرگ مانند زلزله، سیل و آتش‌سوزی همواره در طول تاریخ ذهن بشر را به خود مشغول کرده‌اند که از دیدگاه دینی، این حوادث گاه به عنوان آزمون الهی و گاه به عنوان مجازات یا عذاب برای جوامع ظالم تفسیر شده‌اند.
حادثه اخیر آتش‌سوزی گسترده در لس‌آنجلس آمریکا که طبق گزارش‌های معتبر، بیش از 150 میلیارد دالر خسارت بر جای گذاشت، زمینه‌ساز تحلیل‌های مختلفی شد.
برخی این حادثه را عذابی الهی به سبب جنایات آمریکا به‌ویژه در حمایت از رژیم صهیونیستی و کشتار مردم مظلوم غزه می‌دانند و گروهی دیگر با رویکردی علمی و سکولار، این رخداد را صرفاً نتیجه عوامل طبیعی می‌دانند.
در این یادداشت، با تکیه بر اصول دینی، تاریخی و فلسفی، به بررسی ابعاد مختلف این حادثه خواهیم پرداخت تا ضمن ارائه تحلیلی جامع، به گفتمان پیرامون مفهوم «عذاب الهی» و سنت‌های الهی در مواجهه با ظلم بپردازیم.
الف) علل حوادث از نگاه فلسفی و دینی
یکی از مبانی مهم در تحلیل هر حادثه‌ای، شناخت علل آن است؛ ارسطو فیلسوف بزرگ یونانی، برای نخستین بار نظریه علل اربعه (چهار علت) را مطرح کرد:
1. علت مادی: موادی که پدیده از آن‌ها ساخته می‌شود.
2. علت صوری: شکل و قالبی که پدیده به خود می‌گیرد.
3. علت فاعلی: عاملی که پدیده را ایجاد می‌کند.
4. علت غایی: هدف و مقصودی که به خاطر آن پدیده به وجود آمده است.
تحریف این نگاه در غرب
در دوران رنسانس، تحت تأثیر تعارضات میان علم و کلیسای مسیحی، فلسفه ارسطویی دچار تحریف شد و دو علت «فاعلی» و «غایی» از تحلیل‌های علمی حذف گردید که این حذف، آغازگر عصری بود که در آن علم تنها به علل مادی و صوری محدود شد و از هدفمندی جهان و اراده الهی غفلت شد و این تفکر، زمینه‌ساز پیدایش مادی‌گرایی و سکولاریسم شد و به‌تدریج مفهوم الهیاتی عذاب یا آزمون الهی از تحلیل‌های علمی کنار گذاشته شد.
ب) دو رویکرد به حادثه آتش‌سوزی در لس‌آنجلس
1. رویکرد چهارعلتی (دینی-فلسفی)
این رویکرد، حوادث طبیعی را نتیجه هم‌زمان علل مادی، صوری، فاعلی و غایی می‌داند. در این نگاه:
• علت مادی و صوری: آتش‌سوزی نتیجه شرایط اقلیمی، خشکسالی و گرمای شدید است.
• علت فاعلی: خداوند به عنوان خالق و مدیر جهان، اجازه وقوع این حادثه را داده است.
• علت غایی: این حادثه ممکن است حکمتی الهی داشته باشد، از جمله هشداری برای بازگشت به حق و عدالت، یا مجازاتی برای ظلم‌های بی‌شمار آمریکا در حق مظلومان.
قرآن کریم در این باره می‌فرماید:
«وَتِلْكَ الْقُرَى أَهْلَكْنَاهُمْ لَمَّا ظَلَمُوا وَجَعَلْنَا لِمَهْلِكِهِمْ مَوْعِدًا» (سوره کهف: 59)
«و این‌ها همان شهرهایی هستند که آنان را به سبب ظلمشان هلاک کردیم و برای نابودی‌شان موعدی مقرر داشتیم.»
2. رویکرد دو علتی (مادی‌گرا)
این رویکرد که برآمده از تفکر سکولار غربی است، تنها به علل مادی و صوری توجه می‌کند و وقوع چنین حوادثی را به عوامل علمی نظیر تغییرات اقلیمی، گرمایش زمین و دخالت‌های انسانی نسبت می‌دهد.
این نگاه، هرگونه ارتباط میان حوادث طبیعی و اراده الهی را رد کرده و صرفاً به توجیهات علمی اکتفا می‌کند.
ج) سنت‌های الهی در مواجهه با ظلم
یکی از اصول بنیادین در سنت‌های الهی، حمایت از مظلومان و مجازات ظالمان است. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید:
«إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصَادِ» (سوره فجر: 14)
«بی‌گمان پروردگارت در کمین [ستمگران] است.»
سنت الهی بر این است که ظلم پایدار نمی‌ماند و ظالمان دیر یا زود به سزای اعمال خود خواهند رسید؛ آمریکا به عنوان حامی اصلی رژیم صهیونیستی، در طول دهه‌های گذشته نقش بی‌بدیلی در جنایات علیه مردم فلسطین و غزه داشته است.
گزارش‌های معتبری از جمله یورونیوز و سی‌ان‌ان عربی نشان می‌دهد که آمریکا طی یک سال گذشته، حدود 18 میلیارد دالر کمک نظامی به اسرائیل کرده است؛ کمکی که مستقیماً برای کشتار و آواره کردن مردم بی‌گناه غزه استفاده شده است.
قرینه‌های وقوع عذاب الهی:
1. تاریخ تکرارشونده ظالمان: حوادث مشابهی در طول تاریخ رخ داده است که قرآن کریم از آن‌ها به عنوان عبرت یاد می‌کند؛ از جمله هلاکت قوم عاد، ثمود و فرعونیان.
2. ظلم آشکار آمریکا و حمایت از جنایات صهیونیستی: آمریکا با تأمین مالی و تسلیحاتی رژیم صهیونیستی، مستقیماً در جنایات علیه مردم فلسطین دخیل است و طبق سنت الهی، هر ظالمی عاقبتی تلخ خواهد داشت.
د) جمع‌بندی: آزمون یا عذاب؟
حادثه آتش‌سوزی در آمریکا می‌تواند هم آزمونی برای مردم آن سرزمین و هم هشداری برای حاکمان ظالم باشد که ما نمی‌توانیم به‌طور قطعی این حادثه را عذاب الهی بنامیم، اما قرینه‌های بسیاری وجود دارد که آن را به سنت الهی در مجازات ظالمان نزدیک می‌کند.
در نهایت، آنچه مسلم است، این است که ظلم هیچ‌گاه بی‌پاسخ نمی‌ماند و این حادثه باید هشداری برای تمام قدرت‌های ظالم باشد که دیر یا زود، دست انتقام الهی از آستین حوادث بیرون خواهد آمد.
پیام نهایی:
آتش‌سوزی لس‌آنجلس، فارغ از علت‌های طبیعی‌اش، یادآور این حقیقت است که جهان بی‌هدف و بی‌حساب نیست؛ ظالمان باید بدانند که خداوند در کمین است و هیچ ظلمی از نظر او پنهان نمی‌ماند.
وظیفه ما نیز ایستادگی در برابر ظلم و حمایت از مظلومان است تا در برابر چنین سنت‌هایی، دچار غفلت نشویم.
«وَسَيَعْلَمُ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَيَّ مُنْقَلَبٍ يَنْقَلِبُونَ» (شعراء: 227)
«و آنان که ظلم کردند، به‌زودی خواهند دانست که به کجا بازخواهند گشت.»
دکتور عبدالرووف توانا رییس کانون علمی فرهنگی شهید استاد عبدالقادر توانا
۲۵ جدی ۱۴۰۳
